En Tatlı Kabak Hangisi? Toplumsal Tatların Sosyolojisi Üzerine Bir Deneme
Bir sosyolog için tat, yalnızca damakta hissedilen bir şey değildir; aynı zamanda toplumsal ilişkilerin dilidir. “En tatlı kabak hangisi?” sorusu ilk bakışta mutfakla sınırlı görünür, oysa derinlerde, toplumun değer yargılarını, cinsiyet rollerini ve kültürel pratiklerini açığa çıkarır. Bir araştırmacı olarak bu soruya yaklaşırken, insanların kabakla kurduğu ilişkiyi, aslında birbirleriyle kurduğu ilişki biçimleri üzerinden okumak gerekir. Çünkü her tatlı, bir toplumun tatlıyı nasıl tanımladığıyla ilgilidir.
Tatlıyı Kimin Elinden Yiyoruz? Kadınların İlişkisel Emeği
Toplumda tatlı yapımı uzun süre kadın emeğiyle özdeşleştirilmiştir. Kabak tatlısı, helva ya da reçel fark etmez — tatlı, kadınların “ev içi ilişkisel alanının” sembolüdür. Kadınlar tatlıyı yalnızca pişirmez; onu bir iletişim aracına dönüştürürler. Bayramda, komşuya bir tabak kabak tatlısı götürmek, aslında sosyal bağları yeniden üretmenin bir yoludur. Bu, sosyolog Pierre Bourdieu’nün “sembolik sermaye” kavramıyla açıklanabilir: Tatlı, görünürde sıradan ama gerçekte ilişki kurmanın ve statü sergilemenin bir biçimidir.
Kadınlar için “en tatlı kabak”, çoğu zaman en yumuşak pişen, cevizle süslenip tahinle bütünleşen kabaktır; ama asıl tat, paylaşımın kendisindedir. İlişkisel tat dediğimiz bu deneyim, tatlının malzemesinden çok, kiminle paylaşıldığıyla anlam kazanır.
Erkeklerin Tatla Mesafesi: Yapısal İşlevlerin Tatlı Tarafı
Erkekler tarihsel olarak mutfağın dışında konumlandırılmıştır; bu, toplumsal işbölümünün bir sonucudur. Fakat kamusal alanda, “helvacı”, “aşçı” ya da “ustabaşı” kimliğiyle erkekler mutfakta yapısal işlevleri temsil ederler. Kadın tatlıyı “ilişki kurmak için” yaparken, erkek tatlıyı “üretmek ve sunmak için” yapar. Bu fark, toplumsal cinsiyet rollerinin mutfağa yansımasıdır.
Bir Helvacı Ali veya Tatlıcı Mehmet Usta, üretim sürecini bir zanaata dönüştürür; malzeme, ölçü ve teknik üzerinde hakimiyet kurar. Kadınlar duygusal emeğiyle tatlıya anlam verirken, erkekler teknik bilgiyle işlevsel düzeni sağlar. Böylece kabak, bir tatlıdan fazlasına dönüşür: toplumsal rollerin aynasına. “En tatlı kabak” sorusu burada yalnızca damak zevkiyle değil, iktidar ilişkileriyle de ilgilidir.
Toplumsal Normlar ve Tat Algısının İnşası
Bir toplumda “tatlı” ne anlama gelir? Bu sorunun cevabı, o toplumun normlarında gizlidir. Türkiye’de tatlı, çoğu zaman sevginin, barışmanın ve ikramın sembolüdür. Ancak bu tatlılık, her zaman eşit dağılmaz. Kadınlardan beklenen “tatlı dilli” ve “yumuşak huylu” olma normları, kabak tatlısının kıvamında sembolleşir. Kabak fazla sertse “olmamış” denir; bu eleştiri, mutfakta olduğu kadar kadın kimliğinin toplumsal değerlendirmesinde de yankı bulur.
Buna karşın erkek tatlıcı, aynı kabağı sert bıraktığında “ustalığıyla” övülür. Bu çelişki, toplumsal cinsiyetin tat algısına nasıl yön verdiğini gösterir. Böylece “en tatlı kabak” tanımı, yalnızca lezzet ölçüsüne değil, kim pişirdi, nasıl sundu ve kime hitap etti sorularına göre şekillenir.
Kültürel Pratiklerde Kabak: Mevsimden Ritüele
Kabak tatlısı, Anadolu’da sadece bir yiyecek değil, mevsimsel bir ritüeldir. Sonbaharın gelişiyle birlikte evlerde yavaş yavaş kabaklar soyulur, şerbet kokusu sokağa karışır. Bu dönem, hem doğanın döngüsünü hem de toplumun birlikte üretme kültürünü hatırlatır. Toplumsal dayanışmanın sembolü hâline gelen kabak tatlısı, köyden kente taşındıkça anlamını dönüştürür: artık yalnızca kış akşamlarının değil, nostaljinin de tatlısıdır.
Bugünün şehirli bireyleri için “en tatlı kabak”, çocukluk anılarında kalan o basit, ağır ateşte pişmiş tatlıdır. Bu nostaljik yön, modern toplumun hızına karşı bir direniş gibidir. Sosyolojik açıdan, bu direniş “tat üzerinden aidiyet inşası” olarak yorumlanabilir. Yani kabak, sadece bir tatlı değil; yavaşlamanın ve paylaşmanın toplumsal imgesidir.
Toplumsal Tat Hiyerarşileri ve Sınıfsal Tat Ayrımı
Sosyolog Bourdieu’nün “Distinction” kavramı burada tekrar anlam kazanır: Tat, sınıfsal bir göstergedir. Kırsal kesimde yapılan helvacı kabağı “halkın tatlısı” olarak görülürken, şehirli mutfaklarda üstüne kaymak eklenmiş kabak “modernleştirilmiş” versiyondur. Bu ayrım, toplumsal sınıflar arasındaki kültürel mesafeyi tat üzerinden gösterir. En tatlı kabak, aslında kimin yaptığına değil, hangi sınıfın sofrasına konduğuna göre tanımlanır.
Sonuç: En Tatlı Kabak Toplumun Aynasıdır
“En tatlı kabak hangisi?” sorusunun cevabı damakta değil, toplumun yapısında gizlidir. Tatlı, cinsiyet rollerini, sınıf farklarını ve kültürel normları görünür kılar. Kadınlar ilişkisel tatlar üretirken, erkekler yapısal tatlar yaratır; her ikisi de toplumun farklı alanlarını besler. Belki de en tatlı kabak, bu iki dünyanın buluştuğu yerdedir: hem yavaş pişen hem paylaşarak yenen, hem teknik hem duygusal olan kabakta.
Okuyucuya bir soru: Sizin için “tatlı” neyi temsil ediyor? Lezzeti mi, emeği mi, yoksa paylaşımı mı? Belki de cevap, sizin kendi toplumsal hikâyenizde gizli.
Kaynaklar ve Sosyolojik Referanslar
- Bourdieu, Pierre. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste.
- Goffman, Erving. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life.
- Douglas, Mary. (1972). Deciphering a Meal.
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Anadolu Yemek Kültüründe Cinsiyet Rolleri Üzerine Gözlemler” (2020).